غیر از مسجدها یا سازمان هاى اسلامى و مدرسه که شیعیان درست مى کنند، آن ها براى خودشان حسینیه هم دارند. بعضى از این حسینیه ها به این دلیل ساخته شده اند که از مدیریت سازمان هاى اسلامى دیگر خوششان نمى آمده است. به همین دلیل، دنبال این هستند که براى خودشان جایى درست کنند. پس حسینیه درست مى کنند تا بگویند ما مى توانیم مردم را بیشتر جذب کنیم. گاهى هم مسائل سیاسى در کارند; مثلا، یک مسجد بیشتر مرکز طرفداران حکومت ایران است و دیگرى مرکز مخالفان حکومت.

            معمولا آمریکایى هایى که اصالتاً آفریقایى یا سیاه پوستند از این موضوع احساس ناخوشایندى دارند; چون آن ها یک اقلّیت هستند و براى تجارت و پول به آمریکا نیامده اند; برخى از آن ها در آنجا به دنیا آمده اند و به اسلام و بخصوص تشیّع علاقه پیدا کرده اند و به همین دلیل، این موضوع تمام زندگى شان را عوض کرده است. آن ها نمى خواهند فرهنگ خود را نگه دارند، آن ها مى خواهند تشیّع و اسلام را تبلیغ کنند، ولى گروه هاى خارجى که به آنجا آمده اند جور دیگرى به موضوع نگاه مى کنند; چون آن ها غالباً براى تجارت به آنجا آمده اند و مى خواهند خوب زندگى کنند. بنابراین، به این گونه تشکیلات دینى هم نیاز دارند. این دو گروه با هم سازگارى فکرى ندارند. آفریقایى ها مى گویند: چرا شما براى رسیدگى به مردم بیچاره برنامه ندارید؟ امام جماعت مى گوید: ما دستمان پر است، ولى براى مشکلات خودمان. اما «خودمان» چه کسانى هستند؟ فقط کسانى که عراقى هستند؟ پس براى سیاه پوست ها چه مى کنید؟ این نوع دعواها در مساجد آنجا زیاد است; نه تنها در بین سنّى ها، بلکه در بین شیعیان هم چنین مسائلى وجود دارد.

            گروه هاى دیگرى هم در آنجا وجود دارند; مانند صوفى ها ـ صوفى هاى شیعه و صوفى هاى غیر شیعه. شیخ فضل اللّه حائرى شخصیت برجسته این گروه است که قبلا در آمریکا بود، ولى اکنون در جنوب آفریقا فعالیت مى کند. او اصلا عراقى است و در بین مردم آمریکا خیلى جا باز کرده. در «کالیفرنیا» عده اى مرید پیدا کرد و در «تگزاس» زمینى خرید. همه کسانى که مى توانستند به دنبال او به تگزاس رفتند. اسم مرکز خود را هم در تگزاس «بیت الدین» گذاشت. تا وقتى که در کالیفرنیا بود، در مورد تشیّع هیچ چیزى نگفت; همه فکر مى کردند که او یک صوفى سنّى است، ولى بعد وقتى که مریدهایش را جمع کرد، به مؤذّن گفت: بعد از «اَشهدُ اَنّ محمّداً رسول اللّهِ»، بگوید: «اَشهدُ اَنَّ علیّاً ولىُّ اللّهِ.» اولین بار وقتى مردم شنیدند، تعجب کردند. اما وقتى مردم براى نماز جمع شدند، به آن ها گفت: من تا حالا تقیّه مى کردم، ولى الآن که ما یک جاى امن داریم، من اعلام مى کنم که ما شیعه هستیم. به همین دلیل، نصف مریدانش رفتند. البته این یک گروه کوچکى بود که شاید بیش از چهل نفر مرید نداشت، اما آنجا گروه هاى متعددى به این صورت هستند که برخى از آن ها شرع اسلام را بیشتر رعایت مى کنند; ولى برخى هم گاهى افراط مى کنند.

            وقتى تگزاس بودم، عضو یکى از این گروه ها مرا براى افطار دعوت کرد. به مرکز آن ها رفتم، دیدم گروه شیعه صوفى «اویسى» هستند. وقتى مغرب شد، نصف اذان را که گفتند، هیچ کس از جایش بلند نشد، همه نشسته یک حمد و سه «قل هو اللّه» خواندند. پرسیدم این کار چیست؟ گفتند این نماز ماست! تعجب کردم. من فکر کردم که این ها فراموش کرده اند چطور نماز بخوانند، اما دیدم آنچه در میان آن ها باقى مانده همین نحوه نماز است. بیشتر اعضاى گروه اویسى ایرانى هستند. به هر حال، گروه هاى گوناگونى در آنجا هستند، معمولا هم هیچ ارتباطى با هم ندارند; مثلا، گروه «شیخ فضل اللّه» هیچ ارتباطى با گروه «اویسى» ندارد. آن ها که عضو گروه هاى صوفى هستند معمولا در مراکز اسلامى و مساجد شرکت نمى کنند. البته استثنا هم در کار هست; چون فقط این مراکز و مساجد هستند که مى توانند براى کارهاى مورد نظرشان پول جمع کنند.

ارتباط شیعیان آمریکا با یکدیگر

شیعیان در آمریکا چه ارتباطى با هم دارند؟ وضعیت آن ها خوب نیست، خیلى تفرقه دارند، معمولا از همدیگر خبرى ندارند و جدا جدا کار مى کنند; کار آن ها هم غالباً رقابتى است; مثلا، یک حسینیه یا مسجد با حسینه و مسجد مجاور خود در جذب بیشتر افراد رقابت مى کند. حتى در بین حسینه ها و مساجد یک ملت هم این کار شایع است; مثلا، حسینیه لبنانى ها با مسجد عراقى ها هیچ کارى با هم ندارند، ولى اگر ایرانى ها مسجدیا حسینه اى داشته باشند با هم رقابت مى کنند و همین موجب کینه مى شود.

            سنّى ها در آمریکا بیشتر به صورت سازمانى زندگى مى کنند; یعنى تعدادى سازمان هاى ملّى براى کل آمریکا درست کرده اند و به شکل هاى گوناگون کارهاى خود را انجام مى دهند; برخى از آن ها تنظیم امور مساجد را به عهده دارند، برخى دیگر فعالیت هاى سیاسى مى کنند ـ مثلا سعى مى کنند از حقوق مسلمانان دفاع کنند ـ بعضى از آن ها در میان دانشجویان فعّال هستند، ... ولى شیعیان این طور جا نیفتاده اند. چندین بار سعى کرده اند که مرکزى براى شیعیان آمریکا درست کنند، ولى خیلى از این طرح استقبال نکرده اند. علت این موضوع آن است که گروه هاى شیعى انسجام کمترى با هم دارند مثلا در شهرهاى بزرگ، مى بینید در مساجد سنّى ها گروه هاى گوناگون در کنار هم مشغول فعالیت هستند، ولى در میان شیعیان این وضعیت کمتر دیده مى شود. به همین دلیل، شیعیان هنوز نتوانسته اند سازمان برجسته اى تأسیس کنند که موجب جذب شیعیان و تشکّل آن ها باشد.

ارتباط شیعیان با دیگر مسلمانان

نکته دیگرى که باید به آن توجه داشته باشیم ارتباط شیعیان با مسلمانان دیگر است. پس از حادثه 11 سپتامبر، مسلمانان ـ به طور کلى ـ در آمریکا بسیار تحت فشار هستند. مأموران «اف. بى. آى.» دایم آن ها را تحت نظر دارند و از آن ها پرسوجو مى کنند، بخصوص از آن ها که شیعه هستند; مثلا، از آن ها مى پرسند: آیا شما عضو یک گروه تروریستى هستید؟ آیا شخص دیگرى را از گروهى که در آن هستید، مى شناسید؟ نظر شما در مورد تروریسم چیست؟ در چنین وضعى، شیعیان مانده اند که چه بگویند. مى توانند بگویند ما مسلمان هستیم; مانند مسلمانان دیگر و با عمل دولت که درصدد رخنه در وحدت مسلمانان است، مخالفیم. مسلمانان باید بین خودشان وحدت داشته باشند، چه شیعه و چه سنّى. بعضى از دوستان فکر دیگرى داشتند; مى گفتند: وقتى «اف. بى. آى.» پرسوجو مى کند، مى گوییم: تروریست ها وهّابى هستند و ما با آن ها هیچ ارتباطى نداریم; تروریست ها سنّى هستند، ما شیعه هستیم. براى مأموران «اف. بى. آى.» روضه کربلا مى خوانیم و مى گوییم: کربلا کجا بود، یزید که بود و این اسامه بن لادن هم فرزند همان یزید است. این تروریست ها هم همه طرفدار او هستند و ما کارى با آن ها نداریم!

            به هر حال، شیعیان بر سر چند راهى قرار دارند که چه بکنند. چند راه در پیش رو دارند: یکى اینکه با دیگر مسلمانان اتحاد پیدا کنند و با وحدت، قوى تر شوند، یا نه، کنار بروند; چون شیعه هستند و بگویند: ما مثل آن ها نیستیم. اکثریت شیعیان در آمریکا طرفدار شکل دوم بودند; مى گفتند: ما با آن ها کارى نداریم، ما با آن ها خوب نیستیم; ما شیعه هستیم، سنّى ها بد هستند; ما تروریست نیستیم، آن ها تروریست هستند. البته همیشه این طور نیست، اختلاف نظر در این باره زیاد است. اما باید توجه داشته باشیم که اکثریت شیعیان براى چه به آمریکا مى روند; براى اسلام به آنجا رفته اند؟ خیر، آن ها به خاطر پول به آمریکا رفته اند; براى اینکه یک زندگى راحت داشته باشند. اما الآن دولت آن ها را اذیت مى کند.

            تابستان گذشته در نیویورک با یکى از مسلمانانى که آنجا مغازه دارد صحبت مى کردم; او مى گفت: پس از واقعه 11 سپتامبر چهل درصد مردم از مشترى هاى من کم شده اند; چهل درصد کار من کم شده است. چه باید بکنیم؟ آن ها مى گویند: ما فقط مى خواهیم به مردم بگوییم: ما کارى با تروریسم و این چیزها نداریم. آن ها گروهى دیگر هستند، ما با آن ها نیستیم، ما هیچ کارى با تروریسم نداریم، فقط مى خواهیم تجارت کنیم. این طرز تلقّى بیشتر شیعیان آمریکاست.

            این طرز تفکر، چه نتیجه اى مى دهد؟ طبیعى است که سنّى هاى آنجا از این کار بدشان مى آید. اینکه شما مى گویید ما تروریست نیستیم و ما را اذیت نکنید، یعنى سنّى ها تروریست هستند، آن ها را اذیت کنید؟ همه ما سنّى ها تروریست هستیم؟ نمونه این برخوردها را در روزنامه ها مى توان دید. حتى صوفى ها، که اصلا سیاسى نیستند و درباره این مسائل اظهار نظر نمى کنند، ولى با وجود این، یکى از این صوفى ها، که اسمش ح. م. کلر (Keller) است و در واشنگتن افرادى جمع کرده است، در سخنرانى خود گفت: «ما صوفى هستیم و کارى با شیعه نداریم، شیعه یک فرقه منحرف از اسلام است و ما آن ها را قبول نداریم، آن ها مسلمان واقعى نیستند.» چرا این را گفت؟ البته همیشه این نوع دعوا بین مسلمانان شیعه و سنّى در آمریکا و در بین گروه ها مختلف بوده است، ولى ندیدیم که یکى از رهبران آن ها در یک عرصه عمومى این گونه صحبت کند. به نظر من، مسلمانان آنجا باید خیلى مواظب باشند; چون گروه هایى هستند که مى خواهند آتش اختلاف را شعلهورتر کنند.

وضعیت وحدت بین مسلمانان در آمریکا

در حال حاضر، وضعیت اتحاد مسلمانان در آمریکا خیلى بد است. وحدت بین خود شیعیان هم اصلا خوب نیست و از این هم بدتر مى شود. مهم ترین بحران ـ به نظر بنده ـ براى جامعه مسلمانان آمریکا حادثه 11 سپتامبر بود که باعث فشار بر مسلمانان شد و در نتیجه آن مى بینیم که دشمنان مى خواهند اختلاف بین شیعه و سنّى رشد کند.

            الآن بحثى در مورد خود ایران وجود دارد. در بسیارى از روزنامه ها، بحث این است که آیا آمریکا مى خواهد با ایران بجنگد یا نه. تقریباً هر روز در آمریکا، در روزنامه ها مطالبى علیه ایران مطرح مى شوند. واکنش شیعیان در برابر این نوع فشار چیست؟ دولت آمریکا مى گوید: «ایران محور شرارت است.» روزنامه ها هم این طور القا مى کنند. فشار دولت آمریکا این جور است که میان شیعیان مى آیند، مى پرسند: آیا شما طرفدار ایران هستید یا نه؟ شیعیان باید چه پاسخى بدهند؟ معمولا ایرانى هایى که به آنجا رفته اند طرفدار دولت ایران نیستند; به خاطر اینکه نمى خواسته اند اینجا زندگى کنند و ضد دولت بوده اند، به آمریکا رفته اند و «تهران جِلِس» درست کرده اند. اگر دولت آمریکا به آن ها فشار بیاورد و بگوید: آیا از دولت ایران حمایت مى کنید، چه مى گویند؟ مى گویند: ما هیچ کارى با آن ها نداریم. پس اگر امتحان اول براى مسلمانان پس از 11 سپتامبر این بود که ما سعى کنیم وحدتمان را با دیگر مسلمانان نگه داریم یا از همدیگر جدا شویم، این امتحان را خوب پس نداده ایم.

            امتحان دوم این است: شما که شیعه هستید، دیدگاهتان نسبت به ایران چیست؟ مطمئناً اکثریت شیعیان آمریکا مى گوید: ما هیچ کارى با آن ها نداریم. بله، ایران نفوذ زیادى در میان مسلمانان، بخصوص شیعیان، دارد. مساجد و مراکز اسلامى آمریکا، روحانیانى دارند که معمولا از ایران آمده اند، یا دست کم چند سالى در حوزه علمیه قم بوده اند.اما در این وضعیت با آن ها چه کار مى کنند؟ تا این زمان اقدامات خاصى علیه آن ها انجام نشده است; آن ها کارهاى خودشان را انجام مى دهند، ولى به طور کلى، مى بینیم که پس از 11 سپتامبر در آمریکا، بسیارى از گروه هایى که براى دولت سیاست پیشنهاد مى کنند، مى گویند: دین دارى در اسلام باید عوض شود.

اسلام آمریکایى

یک شرکت بزرگ به نام Rand Corporation سال گذشته گزارشى به دولت ارائه داد و گفت: به نظر ما، چهار گروه مسلمان وجود دارند که مهم هستند: اول بنیادگرایان که ارزش هاى دموکراسى و فرهنگ غرب را قبول نمى کنند. دوم سنّتگراها که محافظه کارند و در مورد مدرنیته شک دارند. سوم مدرنیست ها که دوست دارند جهان اسلامى عضو جهان مدرن شود و مى خواهند که اسلام را عوض کنند تا با ارزش هاى مدرنیته سازگار شود. چهارم سکولاریست ها که مى گویند: دولت و دین نباید هیچ ارتباطى با هم داشته باشند.

            فکر مى کنید Rand Corporation کدام یک از این گروه ها را ترجیح مى دهد؟ همه فکر مى کنند سکولاریست ها، اما نه، آن ها مى گویند: ما سکولاریست ها را قبول نداریم و نمى توانیم با آن ها کار بکنیم; چون آن ها چپى هستند. بنیادگراها را هم قبول نداریم، بلکه مدرنیست ها را قبول داریم و باید آن ها را تأیید کنیم تا دینشان را بیشتر با مدرنیته ـ یعنى فرهنگ غالب امروز در غرب ـ سازگار کنند. بعد از این گزارش، دیدیم که چندین سازمان جدید به عنوان سازمان هاى اسلامى در آمریکا ایجاد کردند; مثلا، اساس اعتقاد یکى از این سازمان ها به نام «اتحادیه مسلمانان پیشرو»، بر این است که هر کس گفت من مسلمان هستم، مسلمان است; از او قبول مى کنیم و فرقى نمى کند که شرع را قبول مى کند یا نه; نماز و حجاب را قبول مى کند یا نه، ... بعد هم مى گویند: ما تبعیض ضد همجنس بازان را قبول نداریم; آن ها هم باید آزاد باشند; ما تفاوت بین حقوق زن و مرد را قبول نداریم. و مى بینیم که همه ارزش هایى را که در لیبرالیسم غرب مطرحند، تأیید مى کنند و مى گویند: ما مسلمانان متجدّد هستیم! البته باز هم فشار بیشتر مى شود.

تشدید فشار علیه مسلمانان

سال گذشته بوش پیشنهاد کرد که عضو یک مرکز خاص در آمریکا (Denio Pipes) بشود که حامى صهیونیزم است و خیلى تند ضد مسلمانان حرف مى زند. این مرکز مى گوید: ما باید مشخص کنیم کدام یک از گروه هاى مسلمان با ما هستند و کدام یک حامى تروریسم. ما باید همه را شناسایى کنیم و کافى نیست که کسى به ما بگوید با شما هستیم، باید رسماً این موضوع را در حضور دیگران بگوید تا ما بتوانیم از این حمایت استفاده کنیم.(ادامه دارد)

شـیـعـیـان آمـریـکـا

وضعیت کنونى پس از 11 سپتامبر

محمّد لگنهاوسن^[1]

اشاره

جناب آقاى دکتر محمّد لگنهاوسن، یکى از محققان مسلمان آمریکایى تبار است که بیش از یک دهه است که در حوزه علمیه قم به تدریس و تحقیق اشتغال دارد. متن ذیل حاصل سخنرانى ایشان در کنفرانس ماهانه شیعه شناسى در تاریخ 29/10/83 مى باشد که در آن به تبیین وضعیت شیعیان آمریکا، بخصوص پس از واقعه 11 سپتامبر، پرداخته است.

گروه هاى شیعیان در آمریکا

اگر بخواهیم درباره شیعیان آمریکا صحبت کنیم، مناسب تر است ابتدا گروه هاى شیعه آنجا را معرفى نماییم. به طور خلاصه، گروه هاى شیعیان آمریکا را مى توانیم دو قسم بدانیم: گروهى که اکثریت شیعیان آنجا را تشکیل مى دهند و از کشورهاى دیگر مثل ایران و عراق به آنجا رفته اند; گروهى هم که اصلا آمریکایى هستند; مثل سیاه پوست ها. قوى ترین گروه در میان شیعیان آمریکا، لبنانى ها هستند که در «میشیگان» در «دیترویت» ساکن مى باشند. براى شناخت بهتر این ها، باید سابقه دست کم پنجاه، شصت سال پیش این گروه ها را مورد مطالعه قرار دهیم، به ویژه ارتباطى را که این گروه ها با هم و با دیگر آمریکایى ها دارند. اما این موضوع را هم باید توجه داشته باشیم که شیعیان با مسلمانان چه ارتباطى دارند.

            معمولا هر گروه مطابق ملّیت خود در آنجا مرکز اسلامى درست مى کند; مثلا، لبنانى ها براى خود مسجد درست مى کنند، عراقى ها همین طور; و گاهى هم فقط مرکز اسلامى درست مى کنند; به خاطر اینکه براى نامیدن محلى به نام مسجد، شرایط خاصى قایلند. بنابراین، گاهى فقط چند پزشک و مهندس در آنجا جمع مى شوند که فقط یک انجمن شیعه در شهرى داشته باشند. اولین کارى که شیعیان انجام مى دهند این است که یک مرکز اسلامى درست مى کنند تا بتواند چند مدرسه زیر نظر داشته باشد. کار بعدى تأسیس یک مدرسه براى تعلیمات دینى و آموزش زبان ملّى شان به بچه هاست; مثلا، لبنانى ها نسبت به آموختن زبان عربى به فرزندانشان اهتمام خاص دارند. معمولا گروه هاى شیعیان خیلى با هم ارتباط ندارند; مثلا، ایرانى ها نمى دانند لبنانى ها چه مى کنند، یا لبنانى ها نمى دانند پاکستانى ها چه مى کنند و تقریباً از هم جدا هستند، ولى نه کاملا; یعنى در بعضى از این مراکز اسلامى، مى توان دو سه گروه را دید که با هم جمع شده اند، ولى اگر امام جماعت پاکستانى است، بیشتر مردم پاکستانى در نماز شرکت مى کنند. ولى این چندان براى ایرانى ها خوشایند نیست که به مسجد آن ها بروند; چون آن ها زبانشان فارسى نیست و امکاناتى براى تعلیم زبان فارسى به بچه ها ندارند. به همین خاطر، ایرانى ها ترجیح مى دهند که به جمع دیگر شیعیان نروند; اگر تعدادشان کافى باشد خودشان مرکزى دایر مى کنند، ولى اگر تعداد آن ها کافى نباشد، هرچه را ممکن باشد از امکانات سازمان هایى که دیگر شیعیان درست کرده اند استفاده مى کنند. البته فقط ایرانى ها این طور نیستند، همه گروه ها این جور هستند; مثلا، چیزى که براى بنده عجیب بود اینکه در کانادا دیدم ساختمان بزرگى را گرفته اند، آن را نصف کرده اند; نصف آن را شیعیان ایرانى گرفته اند و نصف آن را عراقى ها; دو نمازخانه بزرگ در آن درست کرده اند که هر دو برنامه هاى خود را دارند و هیچ ارتباطى با همدیگر غیر از دیوار مشترک، ندارند.

            بنده اهل «نیویورک» هستم و در آنجا بزرگ شده ام. قبل از آمدنم به ایران در چهارده سال پیش، با مرکز اسلامى آیة الله خوئى آنجا ارتباط داشتم. آنجا مسجد و مدرسه اى درست کرده اند که پیش نماز و مدیر آنجا عراقى است، ولى ایرانى ها هم در آنجا شرکت مى کنند، همین طور لبنانى ها، عراقى ها و تعدادى از هندى ها و پاکستانى ها و برخى آمریکایى ها که بیشتر سیاه پوست هستند. این به نظر من، مثال خوبى است براى دیدن ارتباط شیعیان گوناگون در آنجا. مدتى در آن مسجد دو نماز جماعت برپا مى شد، اما به سوى دو قبله; یعنى وقتى اذان مى گفتند گروهى در یک طرف صف درست مى کردند و گروه دیگر در طرف دیگر با 40 درجه تفاوت! خیلى ناراحت کننده بود! تا اینکه یک روز آن ها براى من توضیح دادند که چرا دو قبله داریم; گفتند: بعضى از ما مقلّد امام خمینى(رحمه الله) هستیم و بعضى دیگر مقلّد آیة اللّه خوئى(رحمه الله). توضیح دفتر امام این است که ما باید یک تونل از نیویورک به سمت مکّه در نظر بگیریم و به سمت کعبه و به آن جهت نماز بخوانیم. ولى آیة اللّه خوئى گفته است که باید یک ستون خیلى بلند با یک سیم به طرف مکّه در نظر بگیریم! خوب، این ها با هم هیچ فرقى ندارند! در روى زمین یا بالاى زمین باید یک قبله باشد. ولى آن ها متوجه منظور نشده بودند. اما بعداً فهمیدم که اختلاف فقهى ظاهرى بین آن ها فقط یک بهانه است; یعنى آن ها که از امام و آقاى خوئى تقلید مى کردند، خیلى با هم خوب نبودند و نمى خواستند با هم باشند، و این راهى بود که مى توانستند به وسیله آن مخالفت خود را ابراز کنند. پس از وفات آیة اللّه خوئى این مسئله حل شد و آن هایى که مقلّد آیة الله خوئى بودند، قبول کردند که در اشتباه بودند. اکنون همه یک قبله دارند ولى باز هم نوعى تنش فرهنگى و سیاسى بین آن ها وجود دارد.(ادامه دارد)